Als havendominee ben ik regelmatig op pad om bemanningsleden aan boord te spreken. Het functioneren van de kapitein is daarbij ook wel eens onderwerp van gesprek. Daarbij gaat het er steeds meer om of hij al dan niet zorgt voor een familiesfeer aan boord.

Aanvankelijk had ik het idee dat een kapitein die oprecht belangstelling toont voor hoe het gesteld is met zijn bemanning (en hun gezinnen), verjaardagen viert en de mensen aan boord stimuleert een zeemanshuis te bezoeken niets meer was dan een onderdeel van zijn persoonlijkheid. Dit idee werd versterkt door bemanningsleden die bij een dergelijke kapitein proberen hun contract te verlengen. Inmiddels vind ik de gedachte dat je als varende ‘geluk moet hebben met je kapitein’ niet diepgaand genoeg.

Op bezoek aan boord van schepen waar het leven vrijwel uitsluitend lijkt te bestaan uit werken, slapen en eten begin ik me steeds meer te ergeren. Hoe kan het toch zijn dat een kok als enige Filippijn aan boord wordt gezet? Dat de Oost-Europese top 3 van zijn schip pauzes op de brug houdt en hem met een zwijgzame Kaapverdiaan beneden laat zitten?

Als het met de sfeer aan boord nog erger is gesteld schroom ik dan ook niet meer om contact op te nemen met de reder. Dit is volgens mij trouwens niet in de laatste plaats ook in het belang van de kapitein zelf. Het verleden heeft immers geleerd dat de opgekropte frustratie bij bemanningen zelfs tot moord op hun leidinggevende kan leiden. Mijn ervaring is dat het per reder enorm verschilt hoe ze op mijn melding reageren. Bij een zwaar drinkende kapitein heb ik overigens ooit eens de waterpolitie ingeschakeld. Het was toen een koud kunstje hem op heterdaad te betrappen.

Bij horkerige kapitein-eigenaars zijn er voor mij helaas geen middelen om ze te corrigeren. Juist omdat zij ook reder zijn is er helemaal niemand die hun wijst op dat wat redelijk is. Er zijn daarom matrozen die proberen te voorkomen bij hen te werken. Wist dat er op dit moment een schip rondvaart waarbij er een limiet gesteld is aan de hoeveelheid suiker die de matrozen in de koffie mogen doen? Van enkele matrozen weet ik dat ze van armoede een ziekte verzinnen zodat de havenarts ze naar huis stuurt. Op deze manier hoeven ze hun ticket naar huis (en die van hun vervanger) tenminste niet te betalen*. Een ander probleem bij het bijstaan van scheepsbemanningen die slecht behandel worden zijn de zwarte lijsten. Iemand die bekend staat als klager krijgt geen werk meer aangeboden.

Inmiddels spreek ik bij mijn scheepsbezoeken officieren aan op hun verantwoordelijkheid voor een familiaire sfeer aan boord. Als ik vraag naar de invulling van hun vaderrol merk ik dat ze niet gewend zijn hierover te praten. Daarbij heb ik zelfs het vermoeden dat men er nog nooit over heeft nagedacht. Een HWTK merkte bijvoorbeeld op dat er op dit gebied geen enkele scholing bestaat. Dit terwijl men in de zeevaart helemaal gek is op certificaten!

Mijn collegae Helene Perfors en Stefan Francke zijn onlangs begonnen met het geven van lessen op de zeevaartschool in Rotterdam. Zonder moralistisch te zijn proberen zij de nieuwe generatie zeevarenden te laten nadenken over hun sociale gedrag. Mijn hoop is dat een officier die een familiesfeer aan boord laat heersen zo een regel wordt i.p.v. een uitzondering. En wat mij betreft wordt bij de volgende MLC een bepaling opgenomen dat de kapitein en machinist verantwoordelijk zijn voor de sfeer aan boord. Hierbij hoeven overigens dan geen formulieren ingevuld te worden, het kan gewoon worden gecontroleerd door de zeemansmissies!

Leon Rasser

*Bij dit alles moet trouwens onmiddellijk worden opgemerkt dat er ook eigenaars zijn die met vast personeel varen en hen bovengemiddeld goed behandelt om ze vast te houden.

TNO

In Nederland helpt de regering ondernemingen een goede werksfeer te creëren. Dit doet zij bijvoorbeeld door aandacht te besteden aan pesten en intimidatie. Wanneer hier sprake van is heb je immers te maken met de slechtst mogelijke werksfeer die er bestaat.

In opdracht van de regering heeft Nederlandse organisatie voor Technologisch Natuurwetenschappelijk Onderzoek (TNO) een wegwijzer over pesten gemaakt. Alleen al omdat er vastgesteld is dat het probleem makkelijk voordoet bij bedrijven die sterk hiërarchisch georganiseerd zijn is deze handleiding volgens mij ook geschikt voor schepen.

In het kort komt het erop neer dat er bij pesten en intimidatie minstens 3 mensen een grote rol spelen*. Behalve degene die pest en gepest wordt is dat de leidinggevende. De leidinggevende is degene die de situatie kan voorkomen dat er gepest wordt en maatregelen kan nemen als het gebeurt. Als de leidinggevende dezelfde is als de pester moet er iemand van buiten zijn waaraan het gemeld kan worden.

Verder heeft de leidinggevende een belangrijke rol in het aangeven van de grens van wat kan (wat grappig is) en wat niet meer. Wegkijken is onacceptabel. Hij/zij hoort daarbij het voorbeeld te geven en het uit te dragen. Daarnaast is het goed om te weten dat behalve de gepeste ook de pester vaak een onzeker persoon is.

Al met al gaat veel wat in de wegwijzer staat over situaties die ik in aan boord soms aantref. De mensen van TNO hebben het ook goed leesbaar opgeschreven. Daarom zou ik alle maritiem officieren willen oproepen de wegwijzer op internet op te zoeken en te lezen. Deze is niet alleen gratis maar ook makkelijk te vinden.

*Mensen die niet meedoen maar er wel getuige zijn, spelen een wat minder grote rol.